Düşünme bir sanattır. Biz bu sanatı doğuştan bilmeyiz, ancak diğer sanatlar gibi, özel bir çaba harcayarak sonradan öğreniriz. Bununla birlikte günlük hayatımızda bu apaçık hakikati unuturuz. Biz unuturuz, bizi yetiştiren ailemiz ve öğretmenlerimiz unutur, vatandaşlarına düşünmeyi öğretmesi gereken eğitim bakanlığı unutur, sonunda bu sanatı doğuştan getirdiğimize inanmaya başlarız ve bize sokaktan gelmiş olan modellerle düşünmeye çalışırız. İşin kötüsü, artık iyi düşündüğümüze de inanmaya başlarız, onlara sımsıkı sarılır, düşüncelerimize karşı çıkanlara da pek hoş bakmayız.

Aslında sağlığımız konusunda ne kadar tedbirli olmak gerekirse düşüncemizin sağlığı konusunda da o kadar dikkatli olmamız gerekmektedir. Abur cubur şeyler yemek, nasıl midemize zarar verirse, sokaktan edindiğimiz yollarla düşünmek de zihnimize aynı şekilde zarar verebilir.

Genç okuyucularıma, bu konuda ilk adımı atmaları için Cevdet Perin tarafından Türkçemize kazandırılan Jean Guitton’un “Düşünme Sanatı” adlı eserini okumalarını öneririm. Jean Guitton bu eserinde, bir Fransız gencine, “İrène”e sesleniyor, daha doğrusu İrène’in şahsında dünya gençliğine sesleniyor. Bir söyleşi tadında bu güç konuyu anlaşılır kılıyor.

Kitap okuyacaksanız, önünüze çıkan ilk kitabı okumayın. Onu seçin. İşe Düşünme Sanatı’nı okuyarak başlayabilirsiniz. _______________________________________________

Jean Guitton, Düşünme Sanatı, Çev.: Cevdet Perin, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1968.

Kategori: Düşünme Sanatı | Düşünme Sanatı Üzerine, R. FİLİZOK için yorumlar kapalı

Düşünme Sanatı Üzerine, Rıza FİLİZOK

Pazar, Ocak 17th, 2010

Kedi ve Sokrat

Rıza Filizok

Kıyas (syllogisme), bir akıl yürütme yoludur: Doğru olarak kabul ettiğimiz iki önermeye dayanarak bir üçüncü önerme elde etmektir. Şu örneği hepimiz biliriz:

Bütün insanlar ölümlüdür.

Esasen Sokrat bir insandır.

O halde Sokrat ölümlüdür.

Bu kıyasta varılan sonuç doğrudur. Fakat, burada kullanılan ve hepimizin bildiğimizden emin olduğumuz bu akıl yürütme yolu, göründüğü kadar kolay ve tehlikesiz değildir. Kıyas, mükemmel bir akıl yürütme yoludur, ancak kuralları bilinmediği zaman kolayca yanlışlığa safsataya (mugalâta, sophisme) düşülebilir. Bu tip kıyaslar, akla uygun görünürler, fakat aslında doğru değildirler ve bizi tuhaflığa, abese, saçmalığa (absurde) götürürler:

Şu örneği inceleyelim:

Her nadir bulunan pahalıdır.

Ucuz bir at nadirdir.

O halde ucuz bir at pahalıdır.

Buradaki saçmalığı çarşı, pazar tecrübemiz olduğundan hemen kolayca kavrıyoruz. Ancak her zaman bu kadar şanslı değiliz:

Bütün kediler ölümlüdür.

Esasen Sokrat ölümlüdür.

O halde Sokrat kedidir.

Bu örnek için fikriniz nedir? Bu kıyas doğru mu yanlış mı? Hemen söyleyelim: Bu kıyas, bir şarta bağlı olarak, hem doğrudur, hem yanlıştır. Bu önermelerde, adı “Sokrat” olan bir kediden bahsetmiyorsanız, meşhur filozoftan bahsediyorsanız kıyasınız yanlıştır. Bu kıyasın yanlış olmasının sebebi birinci önermedir. Ölümlü olanlar sadece kediler değildir, insanlar da ölümlüdür. Diğer taraftan bu önermelerde adı Sokrat olan bir kediden bahsediyorsanız, en azından sonuç doğrudur.

Şimdilik şu kadarını söyleyelim: Kıyasın çok basit olan temel kurallarını bilmeden yaptığımız her kıyas, tuhaflığa ve abesliğe adaydır!

Kategori: Düşünme Sanatı | Düşünme Sanatı Üzerine, Rıza FİLİZOK için yorumlar kapalı